ERCO lichtoplossingen op maat voor een iconisch gebouw: relighting van de schouwburg van Düsseldorf

Ter gelegenheid van het jubileum „Schouwburg 50 jaar” vierde het in 1970 voltooide theater aan de Gustaf-Gründgens-Platz in januari 2020 zijn heropening na een uitgebreide renovatie door het bureau ingenhoven architects. Alle openbare gedeelten van het markante, door Bernhard Pfau ontworpen bouwwerk stralen nu in een nieuw licht – dankzij LED-verlichtingsoplossingen die specifiek aan de monumentale structuren ter plaatse werden aangepast.

Het organisch gewelfde bouwlichaam van de schouwburg in Düsseldorf vormt met het nabijgelegen Dreischeibenhaus één van de meest belangrijke architectuurensembles van de Duitse moderne tijd na de Tweede Wereldoorlog. Het bureau ingenhoven architects, wiens ontwerp voor het nieuwe bedrijfs- en kantorencomplex Kö-Bogen II momenteel wordt gebouwd aan de Gustaf-Gründgens-Platz en het ensemble zal aanvullen, ontving de opdracht voor de renovatie van het theater dan onder monumentenzorg valt. In het kader van de renovatie bleef de structuur van het gebouw dat is verdeeld in een groot theater met circa 760 toeschouwerplaatsen en een klein toneel met circa 300 plaatsen, behouden. Het dak en de façade werden vernieuwd en alle openbare gedeelten werden onder naleving van de strenge voorschriften van monumentenzorg gemoderniseerd. „Ook het oorspronkelijk verlichtingsconcept van de hand van lichtplanner
Hans T. von Malotki bleef voor het grootste deel behouden, maar werd technisch compleet herzien. In enkele gedeelten werd het concept uitgebreid en door de schouwburg aan de nieuwe eisen aangepast, telkens in nauw overleg met monumentenzorg“, legt lichtplanner Prof. Clemens Tropp van Tropp Lighting Design GmbH uit.

ERCO individual: innovatieve verlichtingsoplossingen in een bestaand monument

Een essentieel aspect voor het architectonische concept van de renovatie was de (re)constructie van de visuele referentie tussen het stadsgebied en de schouwburg. In overleg met monumentenzorg werd de ingang naar het grote theater duidelijk opener en transparanter vormgegeven. De getinte ruiten van de façade werden vervangen door helder glas. Ook de lichtsfeer van de nieuwe entreezone diende een uitnodigend en daarbij feestelijk effect te bewerkstelligen: in de avonduren genereert de nieuwe verlichting een sprankelend en van buitenaf zichtbaar, warm licht. Daarom werd de volledige relighting uitgevoerd met LED-lichtwerktuigen met een warmwitte lichtkleur van 3000K. Bovendien mochten weerspiegelingen op de vensterfaçade het uitzicht van binnen naar buiten op het stadsgebied respectievelijk de tuin achter het gebouw niet verstoren. Daarvoor werden binnen, langs de glasfaçade van de foyer cilindervormige
LED-plafondopbouwarmaturen (DALI regeling, LED 24W) geïnstalleerd die met „ERCO individual” met een zwarte antiverblindingsconus en bijzonder smalle straalhoek werden aangepast. In de omloop die de nieuwe entreezone verbindt met de grote, representatieve foyer, werd het bestaande verlichtingsconcept met LED-inbouwarmaturen (DALI regeling, LED 24W) geoptimaliseerd: „De positie van de downlights hebben wij zoveel mogelijk gelaten, zoals deze was voorzien in het oorspronkelijke concept van 1970”, aldus lichtplanner Clemens Tropp. „Door middel van de met het team van „ERCO individual” ontwikkelde nieuwe armaturen met de lichtverdeling spot hebben wij bewust eilanden van licht geschapen, die highlights op de vloer plaatsen en de stoffelijkheid van het tegelmozaïek nadrukkelijker uitwerken." Nieuwe wallwashers met de verstelbare lichtuittreding ensceneren de grondig gerestaureerde wanden van zichtbeton van de omloop. De volledige verlichting van de foyer die is gerealiseerd met energiezuinige, duurzame en onderhoudsvrije LED-lichtwerktuigen, kan flexibel worden geregeld via DALI. „Verschillende lichtscènes voor de uiteenlopende toepassingen van de foyer, zoals ontvangst, pauze of een lezing, werden voorgeprogrammeerd en kunnen naar behoefte worden opgeroepen”, legt lichtplanner Clemens Tropp uit.

Als architectonische highlight geënsceneerd: de centrale zuil van de grote foyer

Bernhard Pfau organiseerde de grote foyer rondom een massieve, naar beneden conisch toelopende zuil die de in totaal 23 tot 15 meter lange, radiaal verlopende moerbalken van staalbeton draagt. Dit essentiële architectonische element werd in het kader van de renovatie zeer spectaculair verlicht. Tesis vloerinbouwarmaturen werden zo gemodificeerd dat deze op de bestaande posities rondom de zuil konden worden toegepast. Deze verlichten de sculpturale zuil alsmede de ribbenstructuur van het onderaanzicht van het plafond met een exact gedefinieerd verloop van onder naar boven en van het midden naar de buitenzijde. Tussen de moerbalken van het betonribbenplafond werden – ook in het kader van de service
„ERCO individual” gemodificeerde – Gimbal opbouwspots paarsgewijs geïnstalleerd (DALI regeling, LED 2x38W), waarvan het cardanische zwenkmechanisme het mogelijk maakt om de lichtbundel nauwkeurig uit te lijnen. „Deze uitgekiende en in nauwe samenwerking tussen ons, de architecten en de lichtspecialisten van ERCO ontwikkelde maatwerkverlichting creëert een fantastisch lichteffect”, vertelt Clemens Tropp enthousiast. „De betonnen moerbalken van het plafond lijken daadwerkelijk organisch uit de centrale zuil te groeien, wat de ruimte nu de grote geste verleent, die Bernhard Pfau daarvoor had bedacht. Tegelijkertijd valt door dit type verlichting de zwaarte van de massieve constructie weg.”

Projectgegevens

Opdrachtgever: Neue Schauspiel GmbH, Düsseldorf/Duitsland
Architectuur: ingenhoven architects, Düsseldorf/Duitsland
Lichtontwerp: Tropp Lighting Design GmbH, Weilheim/Duitsland,
Prof. Clemens Tropp,
Dipl.-Ing. Daniel Meyer M.L.L
Producten: Gimbal, Tesis, Kona, Lightgap,
Optec, Parscan, Starpoint
Fotoverwijzing: © ERCO GmbH, www.erco.com,
fotografie: Thomas Mayer,
ingenhoven architects/HGEsch